شعر و عرفان

کمال این است و بس

غزلی از میرزا حبیب خراسانی

گوهر   خود   را   هویدا  کن  ،کمال این است و بس

خویش را در خویش پیدا کن ،کمال این است و بس

سنگ   دل   را    سرمه  کن  ،در آسیای رنج  و درد

دیده  را زین سرمه  بینا کن ، کمال این است و  بس

همنشینی  با  خدا   خواهی  اگر    در    عرش    رب

در درون اهل جان جا کن ، کمال  این   است و  بس

هر  دو  عالم    را   بنامت   یک    معما       کرده اند

ای  پسر  حل معما کن ،  کمال  این   است  و    بس

پند  من    بشنو    بجز   با   نفس شوم   بد   سرشت

با  همه عالم مدارا  کن ، کمال   این   است   و    بس

چند   می گویی   سخن  از    درد و   رنج     دیگران

خویش  را ز اول مداوا کن، کمال  این  است  و  بس

سوی   قاف    نیستی   پرواز   کن    بی    پر  و   بال

بی  محابا   صید  عنقا  کن،  کمال  این  است  و بس

چون  به  دست  خویشتن  بستی   تو    پای خویشتن

هم به دست خویشتن واکن، کمال این است و  بس

کوری    چشم   عدو    را،   روی   در   روی   حبیب

خاک ره بر فرق اعداء کن ، کمال این است و  بس

حكايت حضرت موسي و عزرائيل

موقعی که عزرائيل(ع) برای گرفتن جان حضرت موسی(ع)

 به بالين او آمد، موسی(ع) به عزرائيل گفت: اول برو به

 خداوند عرض کن که موسی گويد: آيا هيچ دوستی جان

دوست خود را می گيرد؟

عزرائيل نزد حضرت احديت رفت و پيغام حضرت موسی(ع)

را عرض کرد، خداوند فرمود: به موسی بگو هيچ ديده ای

 دوستی ديدار دوست خود را نخواهد؟

کاروانی از شعر

عشق بی قاعده

گاه کافر کندم گاه مسلمان چه کنم

عشق بی قاعده را ،قاعده ای پیدا نیست

                                                           فروغی

یک رباعی از ابو سعید ابوالخیر

ای خاک نشین درگه قدر تو ماه

دست هوس از دامن وصلت کوتاه

در کوی تو زان خانه گرفتم که مباد

آزرده شود خیالت از دوری راه

                                                           ***

گوشه ویرانه

اگر سیل پریشان گرد ، وگر مهتاب می آید

دل خوش مشرب ما گوشه ویرانه ای دارد

                                                                    صائب

ماجرای عشق نهفتنی نیست.

سعدی ز خلق چند نهان راز دل کنی

چون ماجرای عشق تو یک یک به در فتاد

                                                             سعدی

بابا طاهر نیز سخنی قریب به این مضمون دارد.

ز دل مهر رخ تو رفتنی نیست

غم عشقت بهر کس گفتنی نیست

ولیکن سوزش عشق و محبت

میان مردمان بنهفتنی نیست

                                                  ***

غیرت عشق

مجنون چو خویش را همه لیلی خیال کرد

از   غیرت   همین    به   کسی   آشنا  نشد

                                                               یحیی لاهیجی

علی اشتری

ماه تمام بود ولی همچو ماه نو

آمد دمی و گوشه ابرو نمود و رفت

                                                  ***

کجا در بوستان بودی

من آن روزی که چون شبنم عزیز ان چمن بودم

تو ای  باد  سحر گاهی  کجا در  بوستان   بودی

                                                         صائب 

من نه چنانم که تویی

غزلی از مولانا

تو  نه  چنانی  که  منم ، من   نه چنانم که تویی

تو  نه بر  آنی که   منم ، من نه بر آنم  که  تویی

من  همه  در حکم  توام،  تو  همه  در  خون منی

گر مه و خورشید شوم ،من کم از آنم که  تویی

با همه ای رشک پری، چون سوی من درگذری

باش  چنین تیز مران ، تا  که   بدانم  که   تویی

دوش   گذشتی  ز درم  ،بوی  نبردم  ز  تو   من

کرد   خبر گوش مرا ،  جان و   روانم  که  تویی

چون تو مرا گوش کشان بردی از آنجا که منم

بر  سر  آن   منظره ها ، هم   بنشانم که  تویی

مستم و تو مست ز من، سهو و خطا جست ز من

من نرسم   لیک    بدان ،  هم برسانم که تویی

فرازهایی از عرفان مولانا

جاذبه جنسیت در کلام مولانا

مولوی معتقد است که پیامبران و برگزیدگان الهی در باطن از جنس روح

و ملک اند،هر چند صورت جسمانی دارند تا به مقتضای جاذبه جنسیت

جامعه بشری را هدایت نمایند.

در دفتر چهارم در داستان آن طفلی که در ناودان در خطر افتادن بود و

از حضرت علی (ع) چاره کار را می جستند ، امام فرمود : تا طفلی را بر بام

برند و کودک به هوای آن طفل از ناودان پایین آید

گفت طفلی را بر آور هم ز بام

تا ببیند جنس خود را آن غلام

سوی جنس آید سبک زان ناودان

جاذب هر جنس را هم جنس دان

از آن رو پیامبران از جنس بشرند تا مردم به بوی جنسیت از رنج و خطر

در امان باشند و گم نگردند.

زان بود جنس بشر پیغمبران

تا به جنسیت رهند از ناودان

پس بشر فرمود خود را مثلکم

تا به جنس آیند و کم گردند گم

زانکه جنسیت عجایب جاذبی است

جاذب جنس است هر جا طالبی است

این جاذبه جنسیت نه تنها در انبیاء و پیروان او وجود دارد ،بلکه

 دایره شمولش کفر و دین و خوی نیک و بد را نیز در بر دارد.

جاذبه جنسیت است اکنون ببین

که تو جنس کیستی از کفر و دین

گر به هامان مایلی ،هامانی ای

ور به موسی مایلی ، سبحانی ای

جاذبه جنسیت عیسی و ادریس را به گردون برد ،هاروت و ماروت

را بر زمین آوردوکافران را هم جنس شیطان قرار داد.

عیسی و ادریس بر گردون شدند

با ملایک چونکه هم جنس آمدند

باز آن هاروت و ماروت از بلند

جنس تن بودند ،زان زیر آمدند

کافران هم جنس شیطان آمده

جانشان هم جنس شیطانان شده

همچنین مولانا معتقد است جاذبه جنسیت بین همه موجودات عالم

نیز گسترده است.

ذره ذره کاندرین ارض و سماست

جنس خود را همچو کاه و کهرباست

در جهان هر چیز چیزی می کشد

کفر کافر  را و مرشد را رشد

کهربا هم هست و مغناطیس هست

تا تو آهن یا کهی آید به دست

● لطف

(یحیی معاذ) گفت: "الهی لطف و کرم تو با کسی که

 اَنَا رَبُّکُمُ الاَعلی گوید(یعنی فرعون) این است، لطف و

کرم تو با کسی که سبحانَ رَبّیَ الاَعلی گوید چه خواهد بود؟"

فرازهایی از عرفان مولانا

هر که اندر وجه ما باشد فنا

کل ّ شی ء هالک ٌ نبود جزا

هر که در حق فانی باشد ،به حق باقی است .

درباره فنا بیان شده که فنا نهایت سیر الی الله است. در هفت وادی

منطق الطیر عطار هم آخرین وادی ،وادی فنا است.

بعد از این وادی فقر است و فنا

کی بود اینجا سخن گفتن روا

عین وادی فراموشی بود

گنگی و کری و بیهوشی بود

و آن رها کردن شخصیت خویش است در برابر پروردگار ،یعنی انسان

در مقابل خدا نیست شود و در وجه الله محو شود .

سعدی در بوستان در حکایت :

یکی قطره باران ز ابری چکید      خجل شد چو پهنای دریا بدید

در پایان داستان به این معنی اشاره دارد

بلندی از آن یافت ،کو پست شد

در نیستی کوفت تا هست شد

اما اگر انسان دعویی من و مایی کند ،نیست و نابود شود همچنانکه پسر نوح

فرمان پدر نشنید و غرق شد.

کاشکی او آشنا ناموختی    تا طمع در نوح و کشتی دوختی

و یا در داستان نحوی و مرد کشتی بان دقیقا به این مساله اشاره دارد

محو می باید نه  نحو  اینجا   بدان

گر تو محوی بی خطر در آب ران

توبه کردم

غزلی از مولانا

ای مطرب این غزل گو :کای یار توبه کردم

از  هر  گلی   بریدم،  وز   خا ر  توبه   کردم

گه   مست   کار   بودم، گه  د ر خمار  بودم

زان کار دست شستم ،زین کار توبه  کردم

در  جرم   توبه   کردن   بودیم تا به  گردن

از  توبه های   کرده  ،این  بار    توبه  کردم

ای   فروش  این  ده،ساغر  به دست من ده

من  ننگ   را  شکستم ،وز  عار   توبه کردم

مانند مست صرعم ،   بیرون  ز  چهار   طبعم

از گرم و سرد و خشکی ،هرچهار توبه کردم

ای    مطرب  الله الله،  من بی  رهم تو بر   ره

بردار   چنگ   می زن   بر تار ،   توبه   کردم

ز  اندیشهای    چاره  ،دل    بود     پاره   پاره

بیچارگی   است    چاره،     ناچار توبه  کردم

بنمای  روی   مه  را ،خوش    کن شب سیه را

کز   ذوق   آن    گنه   را ،   بسیار  توبه   کردم

گفتم که وقت توبه است ،شوریده ای مرا گفت

من  تایب     قدیمم ،    من   یار   توبه  کردم

بهر    صلاح    دین   را ،   محروسه   یقین  را

منکر  به  عشق  گوید، ز  انکار   توبه  کردم

حكايت شعربر روى سنگ قبر

پسر يكى از پيشوايان بزرگ وفات كرد، او را به خاك سپردند،

سپس از او پرسيدند: بر صندوق گورش (در سنگ قبرش) چه بنويسم؟

پيشوا فرمود: آيات قرآن مجيد، داراى قداست و احترام شايان است.

 از اين رو روا نيست كه آن را بر سنگ قبر نوشت، زيرا با گذشت

 زمان فرسوده شده و خلايق (از انسان و حيوان) بر روى آن پا بگذارند

و بى احترامى خواهد شد. حال ناچار مى خواهيد چيزى بنويسيد

 اين دو شعر را (كه از زبان پسرم در درون قبر است) بنويسد:

وه ! كه هر گه كه سبزه در بستان

بدميدى چو خوش شدى دل من

بگذار اى دوست تا به وقت بهار

سبزه  بينى  دميده   از گل  من

                                                   سعدی

دولت بیدار

غزلی از شهریار:

ماهم   آمد به  در  خانه   و  در   خانه   نبودم

خانه گوئی به سرم ریخت چو این قصه شنودم

آن‌که می‌خواست  به رویم در   دولت  بگشاید

با   که  گویم که در خانه به  رویش    نگشودم

آمد   آن    دولت   بیدار  و مرا بخت فروخفت

من که یک عمر شب از دست خیالش نغنودم

آنکه   می‌خواست   غبار   غمم   از  دل بزداید

آوخ آوخ  که  غبار    رهش  از   پا     نزدودم

یار  سود  از   شرفم     سر  به   ثریا و   دریغا

که  به   پایش  سر  تعظیم  به  شکرانه نسودم

ای  نسیم  سحر  آن  شمع  شبستان  طرب  را

گو   به  سر  می‌رود  از  آتش  هجران تودودم

جان فروشی مرا بین که به هیچش نخرد  کس

این  شد  ای  مایه‌ی  امید  ز سودای  تو  سودم

به   غزل    رام    توان   کرد   غزالان    رمیده

شهریارا   ، غزلی   هم   به    سزایش  نسرودم

کاروانی از شعر

بر سنگ قبر خواجه عبدالله انصاری این رباعی دیده می شود

دارم  گنهان   ز قطره   باران   بیش

وز شرم گنه فکنده ام سر در پیش

این مژده شنیدم که منال ای درویش

تو در خور خودکنی و ما در خور خویش

                                                                    ***

این بیت از صائب است.

چوب را آب فرو می نبرد سرّش چیست

شرمش آید ز فرو بردن پرورده خویش

                                                                    ***

سخت گیری و تعصب معمولا ً نشان از خامی است ،سخن

 شاعران در این زمینه شنیدنی است.

نظامی:

مشو در حساب جهان سخت گیر

که هر سخت گیری بود سخت میر

به آسان گذاری دمی می سپار

که آسان زید مرد آسان گذار

حافظ به این نحودرباره سخت گیری سخن می گوید.

گفت آسان گیر بر خود کارها کز روی طبع

سخت گیرد این جهان بر مردمان سخت کوش

مولانا سختگیری را ناشی از عدم پختگی آدمی میداند.

سخت گیری و تعصب خامی است

تا جنینی کار خون آشامی است

                                                              ***

کلیم کاشانی:

نهال سرکش و گل بی وفا و لاله دو رو

در این چمن به چه امید آشیان بندیم

                                                       ***

سعدی خود را حیران در روی معشوق می داند.

آن نه رویی است که من وصف جمالش دانم

این سخن از دگری پرس که من حیرانم

                                                                        ***

عراقی:

من از عشقت گریبان چاک کردم

تو خوش خوش دامن از من در کشیدی

                                                                        ***

این رباعی از ابوسعید ابوالخیراست.

آن دل که تو دیده ای ،ز غم خون شد و رفت

وز دیده  خون گرفته  بیرون شد  و   رفت

روزی    به  هوای   عشق   سیری   می کرد

لیلی صفتی بدید و مجنون    شد و    رفت

                                                                        ***

دگر چه می خواهی

ندانم از من خسته جگر چه می خواهی

دلم به غمزه ربودی ،دگر چه میخواهی

                                                                        سعدی

این بیت زیبا از شاطر عباس صبوحی است.

شدی به خواب و فرو ریخت خیل مژگانت

گشای  چشم  و   جدا کن  سپاه  ناز از هم

                                                                        ***

خط سوم

... آن خطاط سه‌گونه خط نوشتی:

ـ یکی او خواندی، لا غیر.

ـ یکی را هم او خواندی هم غیر.

ـ یکی نه او خواندی، نه غیر او!

آن خط سوم منم

بعضی خطاط را خود شمس می‌دانند. چنان‌که خودش

هم گفته که سخنش از نوع سوم است.

اما تعبیر بسیار زیباتری داریم که می‌گوید این جملات فلسفه

آفرینش را از دیدگاه شمس بیان می‌کنند:

خطاط خداوند متعال است. خط اول آفرینش ملایک است که

 فقط خود او به سر آن آگاه است.

خط دوم آفرینش حیوانات است که سری در کار نیست و همه

 از چند و چون آن آگاهند.

خط سوم آفرینشی است که به حال خود رها شده تا راه خود برود.

آفرینشی که نه خالق درباره آن نظر می‌دهد و نه غیر خالق (نفی جبر در اعمال)

آن خط سوم وجود شریف انسانی است.

اين خط سوم را يک وصف تمثيلی دانسته اند که شمس آن را

چنان عنوان کنايه آميزی، برای شخصيت پيچيده خود بر گزيده

است. او خود را چنان خطی معرفی می کند که نه خطاط می تواند آن

 را بخواند و نه هم کس ديگری.

شمس در اين گفتار کوتاه در حقيقت مسير سلوک روحانی خويش

 را تشريح می کند و آن را برای مولانا تشريح می کند و از او می خواهد

 تا اين مسير را طی کند.

شمس در قصه آن خطاط بااين سه نوع خط به گونه ای نمادين

خواسته است تا سه مرحله از سلوک عارفانه را تشريح کند.

آن خطاط سه گونه خط می نويسد :

يکی چنان است که خود می خواند و ديگران هم می توانند بخوانند و

 اين خط را رمزی از حال زاهد صوفی دانسته اندکه هم ديگران او را

از ظاهر حالش می شناسند و هم خود اومی داند که سيرت و احوالش

 در چيست. خط دوم را ديگران نمی توانند بخوانند؛ ولی خطاط میخواند

 و اين رمز حال صوفی متوّحِد است که ديگران ازسِر حال او آگاهی ندارند ؛

 ولی او خود باخبر از حال خويشتن است.

خط سوم به گونه يي است که نه ديگران آن را می توانند بخوانند و نه هم

 خطاط می تواند خواند.

اين رمز حال صوفی مستور است. ديگران از حال او بی خبر اند، برای آن

 که حال او درهالهء غيرت پنهان است. بنا براین کسی نمی تواند حال او

 را بشناسد و خود او نيز به سبب آن که از خودی آن طرف افتاده است

 از حال خود خبری ندارد.

حكايت سلطان عشق

پارسايى شيفته و مريد شخصى بود، به گونه اى كه از فراق او

 صبر و قرار و توان گفتار نداشت، هر اندازه در اين مورد

 سرزنش مى ديد و تاوان مى برد، از عشق و علاقه اش به

 او نمى كاست و مى گفت:

كوته نكنم ز دامنت دست

ور خود بزنى به تيغ تيزم

بعد از تو ملاذ و ملجايى نيست

هم در تو گريزم، آر گريزم

او را سرزنش كردم و گفتم: چه شده و چرا هواى نفس فرومايه ات

بر عقل گرانمايه ات چيره شده است؟ او مدتى انديشيد و سپس ‍ گفت:

هر كجا سلطان عشق آمد، نماند

قوت بازوى تقوا را محل

پاكدامن چون زيد بيچاره اى

اوفتاده تا گريبان در وحل

                                   سعدی

غزلی از مولانا:

ای با من و پنهان چو دل از دل سلامت می کنم

تو کعبه‌ای هر جا روم قصد  مقامت   می کنم

هر جا که هستی حاضری از دور در ما   ناظری

شب خانه روشن می شود چون یاد نامت می کنم

گه همچو باز آشنا بر  دست   تو   پر  می   زنم

گه چون کبوتر  پر  زنان آهنگ بامت   می کنم

گر غایبی هر دم چرا آسیب    بر  دل   می زنم

ور حاضری پس من چرا در سینه دامت می کنم

دوری به تن لیک از دلم اندر دل تو روزنیست

زان روزن دزدیده من چون مه پیامت   می کنم

ای آفتاب   از   دور  تو   بر ما   فرستی  نور  تو

ای جان هر مهجور تو جان را غلامت   می کنم

من آینه دل را ز تو این   جا  صقالی   می دهم

من گوش خود را دفتر لطف کلامت    می کنم

در گوش تو در هوش تو و اندر دل پرجوش تو

این‌ها چه باشد تو منی وین وصف عامت می کنم

ای دل نه اندر ماجرا می گفت آن   دلبر  تو   را

هر چند از تو کم شود از خود تمامت می کنم

ای چاره در من چاره گر حیران شو و نظاره گر

بنگر کز این جمله صور این دم کدامت می کنم

گه راست مانند الف گه کژ چو  حرف   مختلف

یک لحظه پخته می شوی یک لحظه خامت می کنم

گر سال‌ها ره می روی چون مهره‌ای در دست من

چیزی که رامش می کنی زان چیز رامت می کنم

ای شه حسام الدین حسن می گوی با جانان که من

جان را  غلاف  معرفت   بهر   حسامت   می کنم

جنید بغدادی:

شیخ ابوالقاسم جنید، صوفی مشهور، در نیمه دوم قرن

سوم هـ ق، ملقب به سیدالطائفه، پدرش محمدبن جنید

 خزاز قوایری بغدادی بود. شیخ ابوالقاسم، در زمانی که

 صوفیان بیشتر در نیمه دوم قرن سوم در بغداد زندگی

می کردند، او از معروفترین آنها و از  مشایخ   صوفیه  بود 

 و«سری سقطی» دایی او بود. اصلیت او از نهاوند در ایران

 است ولی در بغداد زندگی می کرد.

خیلی زاهد و عالم و عارف بود و چون اهل سفر نبود، مریدانش

 از جاهای دیگر  به   بغداد می آمدند و در کنار او زانو می زدند.

 از اواسط قرن سوم که ارتباط اهل سلوک با یکدیگر  بیشتر شد و

رفت و آمد سالکان و مشایخ به شهرها، به خصوص همان بغداد،

سبب شد که تعالیم این مشایخ (جنید) و بعد «ابوبکر شبلی» به

شهرهای دیگر نفوذ کند! و چون جنید تقریبادر رأس صوفیه و

 از معروفترین و بانفوذترین آنهاست، بسیاری از صوفیان بعدی،

طریقه خود را به او منسوب کرده اند!

جنید به روایتی، پیرو سفیان ثوری بود و بر مذهب او تفقه میکرد.

 و ابن سریج، نیز مرید و پیرو جنید بود، هروقت در اصول و فروع

صحبت و سخنرانی و همه حاضران را متعجب می کرد میگفت: این از

 برکت ابوالقاسم جنید است. کرامات او زیاد است. او 30 مرتبه پیاده

 به حج رفت. در کتابهای صوفیه،حالات و کرامات زیاد و جالبی از او

گفته شده است. او در سال 297 در شهر بغداد فوت کرد و در

مقبره «شونیزیه» نزدیک به دائیش «سری سقطی» مدفون است.

     جملاتی چند از جنید بغدادی

خنک آنکس که او را در همه عمر یک ساعت حضور بوده است.

دل دوستان خدای جای سّر خدای است وخدای سّر خود را در دلی ننهد

 که در وی دوستی دنیا بود.

هر که میان خود وحضرت خدای توبرۀ طعام نهاده است انگاه خواهد

 که لذّت مناجات یابد این هرگز نبود.

بلا چراغ عارفان است وبیدار کنندۀ مریدان وهلاک کنندۀ غافلان.

معرفت مشغولی دل است به خدای تعالی.

به محبت خدای به خدای نتوان رسید تا به جان خویش در راه او سخاوت نکنی.

توکلّ آن است که خدای را باشی چنانکه پیش از این که نبودی خدای رابودی.

گفتند بنده کیست؟گفت آنکه از بندگی کسان دیگر آزاد بود.

گفتند راه به خدای چگونه است؟گفت دنیا را ترک گیر یافتی وخلاف

هوا کردی به حق پیوستی.

گفتند حجاب سه است،نفس وخلق ودنیا گفت:این سه حجاب عام است

 وحجاب خاص سه است:دید طاعت ودید ثواب ودید کرامت.

گفتند دلیل چیست به خدای:گفت خدای. گفتند پس حال عقل چیست:

گفت :عقل عاجزی است وعاجز دلالت نتواند کرد جز بر عاجزی که مثل او بود.

فرازهایی از عرفان مولانا

اصل خود جذبه است لیک ای خواجه تاش

کار   کن    موقوف     آن   جذبه    مباش

مرغ  جذبه  ناگهان  پرّد   ز  عش (لانه)

چون  بدیدی  صبح ،آنگه   شمع کش

درست است که:

ذره ای سایه عنایت بهتر است

از هزاران کوشش طاعت پرست

و اصل جذبه و عنایت الهی است اما این این اصل نباید

موجب عدم تلاش آدمی شود،بنابراین نباید انسان چندان

 وابسته به جذبه باشد،که منجر به وقوف و ایستادگی وی شود

چرا که جذبه ناگهانی صورت می گیردهمچنانکه بعد از طلوع

صبح شمع را خاموش می سازند،یعنی بعد از تحمل رنج و

سختی هاست که انسان به آسانی میرسد.

سرو چمن

من چرا دل به  تو   دادم    که   دلم   می‌شکنی

یا   چه   کردم  که   نگه   باز  به  من   می‌نکنی

دل و جانم به تو مشغول و نظر در چپ و راست

تا   ندانند   حریفان  که   تو     منظور       منی

دیگران    چون    بروند   از   نظر  از دل بروند

تو چنان  در  دل  من  رفته  که  جان  در  بدنی

تو   همایی   و  من   خسته   بیچاره        گدای

پادشاهی   کنم   ار   سایه    به   من    برفکنی

بنده  وارت   به   سلام    آیم  و  خدمت بکنم

ور   جوابم    ندهی    می‌رسدت  کبر  و  منی

مرد راضیست که در پای تو افتد چون  گوی

تا   بدان   ساعد   سیمینش   به چوگان بزنی

مست بی خویشتن از خمر ظلومست و جهول

مستی از عشق  نکو   باشد   و   بی خویشتنی

تو بدین  نعت و  صفت گر  بخرامی در  باغ

باغبان  بیند   و گوید   که   تو   سرو  چمنی

من بر  از    شاخ     امیدت     نتوانم  خوردن

غالب الظن   و   یقینم   که   تو   بیخم  بکنی

خوان  درویش  به شیرینی  و چربی بخورند

سعدیا   چرب   زبانی کن و   شیرین سخنی

                                                                  سعدی

● حکایتی از بایزید بسطامی

روشنایی

نقل است که شیخ را همسایه ای گبر بود و کودکی شیرخواره

 داشت و همه شب از تاریکی می گریست، که چراغ نداشت.

شیخ هر شب چراغ برداشتی و به خانه ایشان بردی، تا کودک

 خاموش گشتی.چون گبر از سفر باز آمد، مادر طفل حکایت

 شیخ باز گفت. گبر گفت: "چون روشنایی شیخ آمد، دریغ بُوَد

 که به سر تاریکی خود باز رویم ،حالی بیامد و مسلمان شد.

رخ و زلف

به خدا کز غم عشقت ، نگریزم   نگریزم

و گر از من طلبی جان ، نستیزم   نستیزم

هله ای مهر فروزان ! به کجایی ؟ به  کجایی ؟

تو بیا تا گذرد این شب ِ تاریک  ِ  جدایی

چه   شود   گر   ز ِ رُخت   پرده    گشایی

قدحی دارم بر کف ؛ به خدا تا تو    نیایی

هله تا روز قیامت ، نه    بنوشم نه   بریزم

نازنینا ! نظری کن منم   این   خسته  راهت

شرر افکنده به جانم صنما   ! برق   نگاهت

سحرم روی چو ماهت ، شب من زلف سیاهت

به خدا بی رخ و زلفت ، نه بخسبم نه  بخیزم

به   جلال  تو   جلیلم  ، ز    دلال  تو    دلیلم

که من از نسل خلیلم ، که در این آتش تیزم

بده آن آب ز کوزه ، که نه عشقی است دو روزه

چه نماز است و چه روزه ، غم تو واجب و ملزم

به خدا شاخ   درختی  که  ندارد ز    تو  بختی

اگرش   آب دهد  یَم ، شود  او کُنده   هیزم

بپر ای دل  سوی   بالا ، به   پر و  قوت   مولا

که در آن صدر معلا ، چو تویی نیست ملازم

همگان    وقت   دعاها ،    بستایند    خدا   را

تو شب و روز مهیا ، چو فلک جازم و حازم

صفت    مفخر   تبریز ،   نگویم   به   تمامت

چه کنم رشک نخواهد که من آن غالیه بیزم

                                         مولانا

آه یعقوب در فراق یوسف

زمانی که حضرت یوسف از پدرش جدا شد،حضرت یعقوب در

فراقش ناله ها میکرد تا اینکه بیناییش را از دست داد،یوسف

کسی نبود که او بتواند او را فراموش کند لذا دایم ورد زبانش

 یوسف بود ،تا اینکه روزی جبرییل بر او نازل شده و فرمود:

اگر زین پس نام یوسف را بر زبان جاری کنی نام ترا از صحیفه

 پیامبران خدا محو می گردانیم و حضرت یعقوب هم اطاعت امر

 نمود اما یک شب یوسف را در خواب دید میخواست تا او را پیش

خود بخواند بیاد امر الهی افتاد و از بی طاقتی آهی کشید چون از

خواب برخاست جبرییل نازل شد و بیان داشت اگر چه نام یوسف

را بر زبان نراندی اما میدانم که در میان آه تو چه کسی بود و تو

 در حقیقت توبه را شکستی.اما کل داستان از زبان عطار در

منطق الطیر شنیدنی است.

چون  جدا    افتاد  یوسف  از   پدر

گشت  یعقوب  از  فراقش  بی بصر

نام  یوسف  ماند  دایم  در   زبانش

موج می زد جوی خون از دیدگانش

جبرییل   آمد   که   هرگز  گ دگر

بر   زبان   تو   کند    یوسف   گذر

از      میان    انبیاء    و       مرسلین

محو گردانیم  نامت    بعد   از   این

چون در آمد امرش از حق آن زمان

گشت محوش نام  یوسف بر    زبان

دید یوسف  را شبی در خواب  پیش

خواست تا او را بخواند پیش خویش

یادش آمد زانچه  حق   فرموده  بود

تن  زد   آن سرگشته   فرسوده زود

لیک   از   بی طاقتی  آن   جان   پاک

بر  کشید   آهی    نهایت      دردناک

چون ز خواب خوش بجنبید او ز جای

جبرییل    آمد   که   می گوید   خدا

گر    نراندی   نام   یوسف    بر  زبان

لیک   آهی   بر  کشیدی   آن   زمان

در   میان   آه     تو   دانم    که    بود

در  حقیقت   توبه  بشکستی چه سود

عقل   را    زین    کار   سودا   می کند

عشقبازی   بین   چه    با   ما  می کند

کاروانی از شعر

« انوری » راضی به رضای الهی است.

به دست ما چو از این حل و عقد چیزی نیست

به عیش نا خوش و خوش گر رضا دهیم رواست

                                                                            ***

این بیت از صائب است.

دل چو ذوق بیخودی را یافت خصم جان شود

بر زمین ساکن نگردد طفل چون دامن شناخت

                                                                  ***

قافله سالار سبکباران

نقد   جان   بر  سر   بازار   محبت دادم

تا    بدانند   که   من   هم   ز  خریدارانم

سر به سر بار گران بود ز دوش افکندم

حالیا      قا فله سالار           سبکبارانم

                                                                  فروغی

خواجوی کرمانی:

مرا مگوی که خاموش باش و دم در کش

که در جمن نتوان گفت مرغ را خاموش

                                                                  ***

عماد فقیه:

گر در جهان دلی ز تو خرم نمی شود

باری چنان مکن که شود خاطری حزین

                                                                  ***

شکر و شکایت:

مرا شکایت بسیار و شکر اندک هست

اگرچه می نزنم دم ز اندک و بسیار

                                                 ظهیر فاریابی

این بیت زیبا از فروغی است

گه قمر پندارمت گاهی پری گاهی فرشته

پرده از رخ بر فکن یعنی بر آر از اشتباهم

                                                                  ***

سعدی معتقد است ،عاقلان از سر عشق بی خبرند.

عاقلان   خوشه  چین   از سرّ  لیلی   غافلند

این کرامت نیست جز مجنون خرمن سوز را

                                                                    ***

اهلی شیرازی:

هر که واقف از خزان عمر گشت

با سرشک سرخ و روی زرد زیست

                                                                  ***

قرب و بعد راه عشق

در راه عشق مرحله قرب و بعد نیست

می بینمت عیان و دعا می فرستمت

                                                                حافظ

درازی راه در قلمرو عشق مشکلی ایجاد نمی کند ،

«بعد منزل نبود در سفر روحانی»

دوری تن را در سفر عشق نزدیکی جان جبران می کند.

قرب و بعد چیست ؟چون رونده به ولایت قرب راه یابد درازی

راه برایش کوتاه می شود. «انهم یرونه بعیدا و نریه قریبا»

قرب دیدن اوست در همه احوال .    التصفیه فی احوال المتصوفه

بیدلی در همه احوال خدا با او بود

او نمی دیدش و از دور خدایا می کرد

اذا سألک عبادی عنّی قریب اجیب الدعوة الداع اذا دعان

چون بندگان من درباره من از تو بپرسند بگو که من به آنان

 نزدیکم و دعای آنان را مستجاب می کنم .

دوست نزدیک تر از من به من است

وین عجب تر که من از وی دورم

چه کنم با که توان گفت که دوست

در  کنار   من   و   من     مهجورم

در قلمرو عشق معشوق از دور عیان است و جلوه او بر عاشق آشکار

دعا نیز مستجاب است،چون عاشق محو در معشوق است ،

و مقابل او وجودی ندارد،در واقع دعای او دعای خداست و خواسته خدا هم

مستجاب.

چون خدا از خود سوال و کد کند

پس دعای خویش را چون رد کند

 هجران

غزلی از  سعدی

بار  فراق   دوستان ،   بس  که  نشسته  بر دلم

می روم   و   نمی رود   ناقه   به  زیر      محملم

بار   بیفکند   شتر ،   چون   برسد   به     منزلی

بار   دل  است   همچنان ؛   ور به   هزار  منزلم

ای که مهار می کشی ،  صبر کن   و   سبک  مرو

کز طرفی تو  می کشی ،  وز   طرفی      سلاسلم

بار   کشیده    جفا ،      پرده       دریده       هوا

راه ز پیش و دل ز پس ، واقعه ای است  مشکلم

معرفت  قدیم   را ،     بُعد   حجاب    کی شود ؟

گر    چه   به   شخص   غایبی ، در  نظری مقابلم

آخر    قصد   من    تویی ، غایت   جهد   و آرزو

تا   نرسم ،    ز   دامنت    دست   امید    نگسلم

ذکر   تو   از   زبان   من ، فکر   تو از جنان من

چون برود ؟ که رفته ای ، در رگ و در مفاصلم

مشتعل   توام   چنان ، کز    همه   چیز    غایبم

مفتکر   توام    چنان ،   کز    همه  خلق  غافلم

گر   نظری   کنی ، کند   کِشته  صبر  من ورق

ور    نکنی ، چه   بر دهد    بیخ امید     باطلم ؟

سنت   عشق    سعدیا ! ترک  نمی دهی ؟ بلی

کی ز دلم به در رود ، خوی  سرشته در   گِلم ؟

داروی    درد    شوق    را با   همه علم  عاجزم

چاره    کار    عشق را ،  با   همه   عقل   جاهلم

خدای را باش

«نقل است كه چون مادرش به دبيرستان فرستاد، چون به سوره

 لقمان رسيد به اين آيت(ان اشكرلي و لوالديك) خداي مي گويد

 مرا خدمت كن و شكرگوي، و مادر و پدر را خدمت كن و شكرگوي

 استاد معني اين آيت مي گفت، بايزيد كه آن بشنيد بر دل او كار

كرد، لوح بنهاد و گفت: استاد، مرا دستوري ده تا به خانه روم و

سخني با مادر بگويم.

استاد دستوري داد، بايزيد به خانه آمد.

مادر گفت: يا طيفور!(بايزيد را در طفوليت طيفور صدا مي زدند)

به چه آمدي؟ مگر هديه آورده اند، يا عذري افتاده است؟

گفت: نه، به آيتي رسيده ام كه حق مي فرمايد ما را به خدمت

خويش و خدمت تو.من در دو خانه كدخدايي نتوانم كرد.

اين آيت بر جان من آمده است، يا از خدايم درخواه تا همه

 آن تو باشم، و يا در كار خدايم كن تا همه با وي باشم.

مادر گفت: اي پسر ترا در كار خداي كردم و حق خويشتن

 به تو بخشيدم. برو خداي را باش ...»

کاروانی از شعر

حافظ:

گوشه چشم رضایی به منت باز نشد

این چنین عزت صاحبنظران  می داری

                                                             ***

این بیت از صائب است.

شکست شیشه دل را نگو صدایی نیست

که این صدا به قیامت بلند خواهد شد

                                                      ***

گره گشا باش

چو غنچه گرچه فروبستگی است کار جهان

تو همچو باد بهاری گره گشا می باش

                                                             ***

در مملکت عشق سال و ماه نیست.

گویند فروغی که مه و سال تو چونست

در مملکت عشق نه سالی و نه ماهی است

                                                     ***

صائب:

بی ریاضت نتوان شهره آفاق شدن

مه چو لاغر شود انگشت نما می گردد

                                                      ***

سعدی:

انگشت   نمای   خلق    بودن      زشت است، ولیک با تو زیباست

                                                 ***

فروغی دولت بی منتها را یاد خدا می داند.

وادی بی انتها راه طلب رفتن است

دولت بی منتها یاد خدا کردن است

                                                             ***

سعدی

رقیب انگشت می خاید که روی چشم بر هم نه

مترس ای باغبان از گل که می بینم، نمی چینم

                                                                             ***

یک رباعی از ابوسعید ابوالخیر:

این   عمر   به    ابر    نوبهاران    ماند

این دیده به سیل  کوهساران     ماند

ای دوست چنان بزی که بعد از مردن

انگشت   گزیدنی   به   یاران    ماند

                                                              ***

خانه مجنون

گفتند به مجنون بنما خانه خود را

آن خانه که دیوار و در و بام ندارد

                                            صغیر اصفهانی

حافظ:

گر باد فتنه هر دو جهان را به هم زند

ما و چراغ چشم و ره انتظار دوست

                                                              ***

چشم بیمار

غزلی از فروغی

طبیب  اهل   دل    آن    چشم    مردم   آزار  است                            

ولی    دریغ   که   آن   هم    همیشه   بیمار     است

نگار    مست  شراب     است   و     مدعی      هشیار           

فغان که دوست به خواب است و خصم بیدار است

چگونه     در    غم    او    دعوی     وفا          نکنم                               

که شاهدم   دل    مجروح    و  چشم  خون‌بار است

هنوز   قابل   این   فیض    نیستم     در       عشق                               

وگرنه   از   پی    قتلم     بهانه    بسیار        است

پی     پرستش      خود       بر گزیده‌ام    صنمی                 

که   زلف    خم    به   خمش حلقه‌های زنار است

نگیرم    از   سر   زلفش    به   راستی   چه کنم  

که   روزگار    پریشان   و  کار    دشوا ر    است

به   هیچ   خانه    نجستم    نشان     جانان    را                     

که    جانم از   حرم    و   دیر هر دو بیزار است

لبش    به  جان   گران‌مایه    بوسه      نفروشد                    

ندانم    این  چه    متاع   و  چگونه    بازار است

ز    سوز    ناله‌ی    مرغ    چمن   توان  دانست                   

که   در    محبت   گل   مو به مو   گرفتار  است

فروغی   آن رخ   رخشنده   زیر   زلف   سیاه                    

تجلی   مه   تابنده    در     شب   تار     است

یک لحظه بیاسای

نقل است که مالک دینار همه شب بیدار بودی. دختری

داشت، شبی گفت: ای پدر! آخر یک لحظه بیاسای.

گفت: ای فرزند! پدرت از شبیخون قهر می ترسد،

و نیز از آن می ترسد که مبادا دولتی روی به من نهد

و مرا خفته یابد.

روزگار من

هر چه كني بكن مكن ، ترك من اي نگار من

 هرچه زني بزن مزن،  طعنه به  روزگار   من
هر  چه  روي  برو   مرو ، راه   خلاف  دوستي
هر چه كشي بكش مكش  ،باده به بزم مدعي
هرچه خوري بخور مخور ، خون دل فگار من
هرچه  بري  ببر   مبر  ،  رشته ي  الفت   مرا
هر چه  كني   بكن  مكن  ،خانه ي اختيار من
هرچه شوي بشو مشو ، تشنه به خون زار من
هر چه  دهي  بده  مده  زلف  به  باد  اي صنم
هر  چه نهي   بنه   منه   دام   به  رهگذا ر  من

        شوريده شيرازي(فصيح الملك)

مقامات عارفان (مقام پنجم)

5- مقام صبر:

صبر مقامی است از مقامات عرفانی،هر کس که بخواهد به این مقام

 دست پیدا کند باید قبل از آن مقام توبه،ورع،زهد و فقر راطی کند

برخی از عرفا علائم صبر را ترک شکایت و صدق رضا و قبول قضا

به دل خوشی می دانندصبر : عبارت است از خویشتنداری و تحمل

 شداید ، بدون شکایت به کسی و خرسندی و رضا به قضای الهی

( جنید بغدادی گفته است : صبر بازداشتن است نفس را با خدای

تعالی بی آنکه جزع کند . )) و گفت غایت صبر ، توکّل است

( حلاج گفته است : صبر ، آنست که دست و پای او ببرند و از

دار آویزند ). علت این که بعد از مقام فقر، مقام صبر آورده است.

 این است که عارف زمانی می تواند بر فقر فائق آید که اهل صبر

 باشد . عرفا می گویند صبر باعث پاکی روح و صافی دل ، بر طرف

 شدن مشکلات و رسیدن آدمی به سر منزل صدق و صفا می شود.

 چنانچه مولوی می گوید:

صد هزاران کیمیا حق آفرید      کیمیایی همچو صبر آدم ندید

گفت پیغمبر خداش ایمان نداد    هر که را نبود صبوری در نهاد

صبر یکی از دو قاعده ایمان است چنانکه در خبر است ایمان بر

 دو قسم است ،صبر و شکر

 « انواع صبر »

( صبر به سه نوع تقسیم می گردد : 1- صبر عوام و توده مردم : این

 صبر عبارت از خویشتنداری از روی تظاهر به قوت نفس و اظهار ثبات

 و پایداری در آسیب ها و حوادث ناگوار است ، تا حال و احوال او در

 طی این حوادث از دیدگاه عقلاء نیز توده مردم ، جالب و دلپسند

 جلوه کند . )

2- صبر زهّاد و عبّاد و اهل تقوی و ارباب قلم از جهت توقع ثواب آخرت .

3- صبر عارفان : صبر آنها ، برای اینست که پاره ای از آنان را در میان

 مردم از اختیار خاصی برخوردار ساخته و آنها را در کنار مردم از رهگذر

 ابتلائات ، ویژگی بخشیده ، و در نتیجه ، مشمول نظر و لطف والای

 پروردگار هستند : این نوع صبر ، اختصاصاً به عنوان « رضا » پیوند

 دارد و می توان آنرا رضا به قضای الهی نامید .

صبر   باشد    مشتهای  زیرکان 

  هست  حلوا  آرزوی    کودکان

هر که صبر آورد گردون بر رود

هر که حلوا خورد واپس تر رود

برگی دیگر از عظمت سلطان بایزید

     شیخ عطار نیشابوری در تذکره ‌الاولیاء شریف حکایتی منثور

 از سلطان بایزید بسطامی را نقل می‌کند که شیخ اجل سعدی، آن

 را در بوستان به نظم، سراییده است:

      بایزید شبی از گورستان می‌آمد. جوانی از بزرگ‌زادگان بسطام

 بربطی می‌زد. چون نزدیک رسید، شیخ گفت: لا حول و لا قوه الا بالله.

 آن جوان بربط بر سر شیخ کوبید چندان که هر دو بشکست.

 شیخ زاویه آمد و بامدادان، بهای بربط به دست خادم خویش داد

و با طبقی حلوا روانه آن جوان کرد و عذر خواست و گفت او

 را بگوي كه بايزيد عذر مي‌خواهدو مي‌گويد كه دوش آن بربط

 بر سر ما بشكستي. اين غرامت بستان و ديگري بخر و اين حلوا

 بخور تا غصه آن از دلت برود. چون جوان، حال چنان ديد، بيامد

 و در پاي شيخ اوفتاد و بگريست.

      سعدي نيز در بوستان فرمود:

يكي بربطي در بغل داشت مست / به شب، بر سر پارسايي شكست

 چو روز آمد، آن نيك‌مرد سليم / بر سنگدل برد يك مشت سيم

 كه دوشينه معذور بودي و مست / تو را و مرا بربط و سر شكست

 مرا به شد آن زخم و برخاست بيم / تو را به نخواهد شد الا به سيم

 از  اين  دوستان  خدا   بر   سرند /  كه از خلق بسيار بر سر خورند

      لسان الغیب،حافظ شیرازی در این معنی فرماید:

وفا کنیم و ملامت کشیم و خوش باشیم

 که در طریقت ما کافری است رنجیدن!

فرازهایی از عرفان مولانا

کمال هر چیز آنگاه پدید آید که برابر ناقص قرار گیرد تا

ماهیت آن مشخص شود .تعرف الاشیاء باضدادها

اگر تاریکی نباشد روشنی را نخواهند دانست.

پس به ضد نور دانستی تو نور

ضد ،ضد را می نماید در صدور

اگر بدی را ندانیم ،نیکی را نخواهیم دانست ،چنانکه اگر

بنده ای به نقص خویش آگاه گردید همان توجه به نقص

آغاز کمال اوست

رنج و غم را حق  پی آن   آفرید

تا بدین ضد خوشدلی  آید   پدید

پس   نهانی ها   به  ضد  پیدا شود

چونکه حق را نیست ضد پنهان شود

چهره زرد

چه شود به چهره‌ی زرد من نظری ز برای خدا کنی

که اگر کنی همه درد من، به  یکی  نظاره  دوا  کنی

تو شهی و کشور جان تو را، تو مهی وجان جهان تو را

ز ره کرم چه زیان تو را، که نظر به حال   گدا   کنی؟

ز تو گر تفقد و گر ستم، بُوَد آن  عنایت  و  این   کرم

همه از تو خوش بُوَد ای صنم، چه جفا کنی چه وفا کنی

همه  جا کشی  می  لاله گون،  ز  ایاغ   مدعیان   دون

شکنی   پیاله‌ی   ما  که خون به دل شکسته‌ی  ما  کنی

تو کمان کشیده و در کمین، که زنی به تیرم و من غمین

همه‌ی   غمم   بُوَد از  همین، که خدای نکرده  خطا کنی

تو که"هاتف" از برش این زمان، روی از ملامت بی کران

قدمی   نرفته   ز   کوی  وی،   نظر از چه سوی قفا کنی؟

کاروانی از شعر

عماد فقیه:

دیده خون کردی و دل بردی و رخ می تابی

این مکن با من سر گشته ،که اینها سهل است

                                                                    ***

از بوستان سعدی در کسب نیک نامی:

نیامد کس اندر جهان  کو  بماند

مگر آن کز او  نام   نیکو    بماند

هر آنکو نماند از  پی اش  یادگار

وگر رفت و  آثار  خیرش   نماند

نشاید پس از مرگش الحمد خواند

                                                                    ***

اوحدی:

دمی خواهم که سوی من قدم را رنجه گردانی

اجابت   میکنی   یا   عذر    می آری     نمیدانم

                                                                        ***

بیتی از کلیم کاشانی:

وقت است اجل گر قدمی رنجه نماید

بیمار   غریبیم   و   پرستار    نداریم

                                                               ***

شرط فرمان دادن بر دیگران فرمانبرداری از خداست.

حکایت کنند از بزرگان  دین

حقیقت شناسان عین   الیقین

که صاحبدلی بر پلنگی  نشست

همی راند رهوار و ماری به دست

یکی گفتش ای مرد راه   خدای

بدین ره که رفتی مرا ره   نمای

چه کردی که درنده رام تو  شد

بگفت ار پلنگم زبون است و مار

وگر پیل و کرکس شگفتی مدار

تو هم گردن از حکم داور مپیچ

که گردن نپیچد ز حکم تو هیچ

                                                    بوستان سعدی

«میخانه و بیخبری» بیتی از حافظ:

غفلت حافظ در این سراچه عجب نیست

هر که به میخانه رفت بیخبر آید

                                                    ***

این ابیات از صدر الدین شیرازی است.

گر دهدت روزگار دست و زبان زینهار

دست درازی  مجو،  چیره  زبانی  مکن

با همه عالم به لاف با همه کس از گزاف

هر چه ندانی مگوی، هرچه توانی مکن

                                                             ***

حكايت كَر و عيادت مريض

مرد كري بود كه مي خواست به عيادت همسايه مريضش برود.

با خود گفت: من كر هستم. چگونه حرف بيمار را بشنوم و با

او سخن بگويم؟ او مريض است و صدايش ضعيف هم هست.

 وقتي ببينم لبهايش تكان مي خورد. مي فهمم كه مثل خود

 من احوالپرسي مي كند. كر در ذهن خود، يك گفتگو آماده

 كرد. اينگونه: من مي گويم: حالت چطور است؟ او خواهد

 گفت(مثلاً): خوبم شكر خدا بهترم.

من مي گويم: خدا را شكر چه خورده اي؟

او خواهد گفت(مثلاً): شوربا، يا سوپ يا دارو.

من مي گويم: نوش جان باشد. پزشك تو كيست؟

او خواهد گفت: فلان حكيم.

من مي گويم: قدم او مبارك است. همه بيماران را درمان

 مي كند. ما او را مي شناسيم. طبيب توانايي است.

كر پس از اينكه اين پرسش و پاسخ را در ذهن خود آماده

كرد. به عيادت همسايه رفت و كنار بستر مريض نشست.

پرسيد: حالت چطور است؟ بيمار گفت: از درد مي ميرم.

كر گفت: خدا را شكر.

مريض بسيار بدحال شد. گفت اين مرد دشمن من است.

كر گفت: چه مي خوري؟

بيمار گفت: زهر كشنده.

كر گفت: نوش جان باد.

بيمار عصباني شد. كر پرسيد: پزشكت كيست؟

بيمار گفت: عزراييل

كر گفت: قدم او مبارك است.

حال بيمار خراب شد، كر از خانه همسايه بيرون آمد و

خوشحالبود كه عيادت خوبي از مريض به عمل آورده است.

بيمار ناله مي كرد كه اين همسايه دشمن جان من است و

دوستي آنها پايان يافت.

از قياسي كه بكرد آن كر گزين

صحبت ده ساله باطل  شد   بدين

اول آنكس كاين  قياسكها   نمود

پيش    انوار    خدا     ابليس   بود

گفت نار از خاك بي شك بهتر است

من  ز  نار  و  او   خاك    اكدر  است

بسياري از مردم مي پندارند خدا را ستايش مي كنند،

اما در واقع گناه مي كنند. گمان مي كنندراه درست

 مي روند. اما مثل اين كر راه خلاف مي روند.

حكايت اجابت دعای جنید

پیرزنی به نزد جنید آمد و گفت: مدتی است تا پسرم رفته است

 و خبر او منقطع شده و بیش از این بر فراق او صبر نتوانم کرد.

 جنید گفت: علیک بالصبر. پیرزن پنداشت که او را گفت:

 بر تو باد که صبر خوری. به بازار رفت و شکسته ای بداد

و قدری صبر تلخ بستد و به خانه آورد و آن را حل کرد و

 بخورد، دهن او بسوخت و امعای او از آن تلخی ریش شد.

پس بیچاره ضعیف و بی طاقت به نزد شیخ آمد و گفت: خوردم.

شیخ او را گفت: تو را گفتم که صبر کن نه صبر خور.

پیرزن چون این بشنید، بر سر و روی زدن گرفت و گفت:

 مرا بیش طاقت صبر نیست. شیخ روی به آسمان کرد و لب

 بجنبانید، گفت: رو، که پسر تو به خانه رسیده است.

پیرزن به خانه آمد. پسر خود را دید که آمده بود. پس به

 خدمت شیخ آمد و گفت: تو به چه دانستی که پسرم آمده است؟

گفت: بدان که چون اضطراب تو بدیدم، دانستم که هر

آینه دعا اجابت کند، که او فرموده است که :

امن یجیب المضطر اذا دعاه؟ پس دعا کردم و به اجابت متیقن بودم

تمنای وصال

تا کی  به  تمنای    وصال   تو   یگانه 

اشکم شود،از هر مژه چون سیل روانه

خواهد به سر آید، شب هجران تو یانه؟ 

ای  تیر   غمت   را دل   عشاق  نشانه

جمعی به تو مشغول و تو غایب ز میانه

رفتم   به  در  صومعه‌ی  عابد و زاهد 

دیدم همه را پیش رخت، راکع و ساجد

در میکده،  رهبانم  و در صومعه، عابد 

گه معتکف دیرم و گه  ساکن  مسجد

یعنی که تو را می‌طلبم خانه  به  خانه

روزی که برفتند حریفان  پی  هر  کار 

زاهد سوی مسجد شد و من جانب خمار

من  یار طلب کردم و  او   جلوه‌گه  یار 

حاجی به ره کعبه  و  من  طالب   دیدار

او خانه همی جوید و  من  صاحب خانه

هر در که زنم،صاحب آن خانه تویی تو 

هر  جا که  روم، پرتو  کاشانه  تویی تو

در میکده  و  دیر  که  جانانه  تویی  تو 

مقصود  من  از  کعبه  و بتخانه تویی تو

مقصود  تویی،  کعبه  و   بتخانه   بهانه

بلبل به چمن، زان گل رخسار نشان دید

پروانه در آتش شد و اسرار عیان  دید

عارف صفت روی تو در پیر و جوان دید 

یعنی همه جا عکس رخ یار   توان   دید

دیوانه  منم،  من  که  روم خانه  به خانه

عاقل،  به  قوانین  خرد،   راه  تو   پوید 

دیوانه،  برون  از  همه، آیین  تو  جوید

تا غنچه‌ی بشکفته‌ی این  باغ  که  بوید 

هر کس به زبانی، صفت حمد تو  گوید

بلبل  به  غزلخوانی   و قمری  به  ترانه

بیچاره بهایی که دلش   زار   غم    توست 

هر چند که عاصی است، زخیل خدم توست

امید  وی  از  عاطفت   دم  به  دم    توست 

تقصیر   خیالی   به    امید     کرم    توست

یعنی   که  گنه را  به   از   این نیست بهانه

                                                            شیخ بهایی

زمین در جنب این نه طاق مینا     

چو خشخاشی بود بر روی دریا              

عطّار مرد اسرار است و تجربه های روحی فوق العاده ای

داردکه کمتر کسی به آن تجربه ها دست پیدا کرده است.

کتاب اسرارنامۀ عطار ،همچنان که از اسمش پیداست مملو از

  اسرار و رموز عرفانی است و این همان کتابی است که خود

 عطار در هنگام طفولیت مولوی به پدر مولوی داد و مولوی

 بارها از ان نام برده و استفاده کرده است .

در اینجا به شعری از اسرارنامه دربارۀ گردش افلاک  اشاره

میشود.

بدین پر قوتی که افلاک گردد                      

 کجا از بهر مشتی خاک گردد

فلک گردان زبهر جان پاک است            

  نه از بهر کفی آب است و خاک است

در ادامه مقاله سی ودوم اسرارنامه به گردش  افلاک اشاره

می کندومی پرسد که گردش افلاک با این عظمت آیا ممکن

است ب ه خاطر  مشتی  خاک  باشدو سپس خودش  جواب

می دهد که افلاک بخاطر جان پاک می گردند و نه تن خاکی

وفانی انسانها وهمچنینانسان را به مگسی تشبیه می کندکه

فکر می کند قصاب دکان را به خاطر او باز می کند تا از

گوشت بهره ای ببرد.در حالی که این مگس از هدف کلّی

ومارای ماده غافل است  .انسان نیز فکر میکند که افلاک و

زمین و آسمان و کهکشانهایی با این عظمت به خاطر چرخیدن

چرخهای مادی میباشد در حالی که هدف عالی خلقت را

فراموش کرده است.ودر آخر میاوردکه زمین در

مقایسه با افلاک همچون خشخاشی بر  روی دریا می باشد

وسزاواراست انسان بر غرور خود بخندد.

زهی هیبت که گردون یک اثر دید            

  که بر یک جست چندینی   بگردید

اگر صد قرن دیگر     زود   گردد                

 چو از دودی است هم در دود گردد

بدین پر قوتی   که     افلاک گردد             

 کجا از   بهر مشتی     خاک    گردد

چنین جرمی عظیم القدر   ای  دوست            

 نگردد از پی مشتی   رگ  و   پوست

چنین دریا به   ما     عاجز     نگردد                

 ز  بهر    شبنمی     هرگز      نگردد

مگس پنداشت کان   قصاب    دمساز               

  برای    او    در   دکان     کند ،   باز

چه می گویم عجب نیست از     خدائی               

 که    بهر      دانه      راند      آسیایی

فلک گردان زبهر   جان   پاک است              

نه از بهر کفی آب است وخاک  است

قدم درنه کانی که جانها گوهر اوست             

فلک    از   دیرگه    خاک در اوست

چو  در فهم   گهر جان می کنی   تو               

چگونه    فهم    آن کان   می کنی تو

زمین در جنب این   نه   سقف   مینا               

چو  خشخاشی   بود    بر  روی دریا

ببین    تا تو   از این خشخاش  چندی            

 سزد   گر بر   بروت   خود  بخندی

                                                                          ***

کاروانی از شعر

یک رباعی از ابوسعید ابوالخیر:

آتش به دو دست خویش در خرمن خویش

من خود زده ام چه نالم از  دشمن   خویش

کس دشمن من نیست منم دشمن   خویش

ای وای من و دست  من و   دامن   خویش

                                                                   ***

از آتش عشق همه کس با خبر نیستند،یا به عبارتی به دریا رفته

می داند مصیبت های طوفان را ،فصیحی هروی شعری قریب

به اینمضمون دارد:

از سوز محبت چه خبر اهل هوس را

این آتش عشق است نسوزد همه کس را

                                                                   ***

نگاه سعدی به عمر رفته :

در این امید به سر شد دریغ همر عزیز

که آنچه در دلم است از درم فراز آید

امید بسته بر آید ولی چه فایده زانک

امید نیست که عمر گذشته باز آید

                                                                   ***

فروغی بسطامی پایان عشق را دردناک تر از آغاز آن میداند.

در وادی محبت دانی چه کار کردم

اول به سر دویدم ،آخر ز پا فتادم

                                                                   ***

شاعری به نام  سلیم  معتقد است که غم عشق را پایانی

نیست.

غبار   غم ز   دلم   کم    نمی شود   هرگز

چه خاک بود که کردم ز عشق بر سر خویش

                                                                   ***

مجنون در همه جا به دنبال لیلی است.

دید مجنون را عزیزی دردناک

                                 در میان رهگذر می بیخت خاک

گفت ای مجنون چه می جویی از این

                                 گفت لیلی را همی جویم از این

  گفت : لیلی  را   کجا یابی   ز  خاک

                             کی بود در خاک  شارع    درّ   پاک

 گفت من می جویمش هر جا که هست

                            بو  که  جایی   ناگهش  آرم به دست

                                         عطار

                        خود شناسی و خداشناسی

  از سلطان العارفین ابوسعید ابوالخیر پرسیدند:خدا را کجا

جوییم؟ا بوسعید در پاسخ گفت: کجا جستید که نیافتید؟!

 عارفی گفته است: مراد از خداجویی نه آن است که او را

 پیدا کنی، بلکه تو باید از گمگشتگی پیدا شوی یعنی خود

 را بشناسی. چنانکه مولای عارفان علی فرمود:

«من عرف نفسه فقد عرف ربه»

(هر که خود را بشناسد خدا را شناخته است.)

تو که در علم خود زبون باشی

عارف کردگار چون باشی

چنانکه مولانا،جان جمله علوم را خودشناسی می داند.

قیمت هر کاله میدانی که چیست

قیمت خود را ندانی ابلهی  است

جان جمله علم ها این است این

که بدانم من کی ام در یوم دین

سر و خرامان

غزلی از سعدی:

چنان به موی تو آشفته‌ام به بوی تو مست                          

که نیستم خبر از هر چه در دو عالم هست

دگر   به روی   کسم    دیده   بر  نمی‌باشد                         

خلیل  من  همه   بت‌های  آزری   بشکست

مجال    خواب   نمی‌باشدم  ز دست  خیال                          

در   سرای   نشاید    بر    آشنایان   بست

در   قفس   طلبد   هر    کجا  گرفتاریست                          

من از  کمند  تو تا زنده‌ام  نخواهم  جست

غلام    دولت    آنم   که پای  بند  یکیست                         

به   جانبی   متعلق   شد   از   هزار برست

مطیع   امر  توام گر   دلم بخواهی  سوخت                         

اسیر   حکم  توام گر تنم   بخواهی  خست

نماز   شام    قیامت   به   هوش   باز   آید                           

کسی که خورده بود  می ز  بامداد   الست

نگاه من به تو و دیگران به خود  مشغول                            

معاشران ز می و عارفان ز  ساقی   مست

اگر  تو   سرو   خرامان   ز  پای   ننشینی                            

چه   فتنه‌ها که  بخیزد   میان اهل  نشست

برادران    و   بزرگان    نصیحتم     مکنید                           

که اختیار من از دست رفت و تیر از شست

حذر   کنید     ز   باران      دید ه     سعدی                          

که قطره سیل شود چون به یک دگر پیوست

خوشست   نام   تو  بردن   ولی   دریغ   بود                        

در این سخن که بخواهند برد دست به دست